Trước thực trạng nhu cầu năng lượng ngày càng gia tăng cùng với áp lực giảm phát thải khí nhà kính và cam kết đưa phát thải ròng về “0” vào năm 2050, việc sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả không còn là lựa chọn mà trở thành yêu cầu sống còn đối với doanh nghiệp. Tuy nhiên, để cộng đồng doanh nghiệp có thêm động lực mạnh mẽ, cần một cú hích toàn diện từ chính sách, tài chính, hạ tầng kỹ thuật đến truyền thông, giúp họ vượt qua rào cản đầu tư và tiến nhanh hơn trên con đường phát triển bền vững. 

Đây cũng là thông điệp xuyên suốt được đưa ra tại tọa đàm “Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả: Bài toán đầu tư bền vững cho doanh nghiệp” do Cục Đổi mới sáng tạo, Chuyển đổi xanh và Khuyến công (Bộ Công Thương), Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) và Báo Kinh tế & Đô thị phối hợp tổ chức.

Doanh nghiệp Việt Nam cần thêm trợ lực để sử dụng năng lượng hiệu quả hơn (Ảnh: chinhphu.vn)

Thực tiễn tại các khu công nghiệp trên địa bàn Hà Nội cho thấy, nhiều doanh nghiệp đã sớm nhận thức được rằng tiết kiệm năng lượng không chỉ là cách giảm chi phí mà còn là yếu tố quan trọng để tham gia chuỗi giá trị toàn cầu. Theo ông Trần Anh Tuấn – Phó Trưởng Ban Quản lý các Khu công nghệ cao và KCN TP Hà Nội, nhiều doanh nghiệp đã triển khai đồng bộ các giải pháp như: đầu tư thay thế hệ thống chiếu sáng bằng đèn LED, lắp đặt biến tần cho động cơ, cải tiến lò hơi và hệ thống làm lạnh. 

Các giải pháp trên đã đem lại hiệu quả không nhỏ cho các doanh nghiệp. Điển hình, doanh nghiệp tại KCN Thăng Long đã tiết kiệm tới 15% chi phí điện năng sau khi đồng loạt đổi mới thiết bị. Đặc biệt, việc tận dụng diện tích mái nhà xưởng để lắp đặt điện mặt trời mái nhà đã giúp nhiều đơn vị tự chủ được 30 - 40% nhu cầu điện. Một số doanh nghiệp còn triển khai hệ thống quản lý năng lượng thông minh, giám sát và tối ưu mức tiêu thụ theo thời gian thực, từ đó điều chỉnh quy trình sản xuất để tránh lãng phí. Những mô hình này không chỉ mang lại lợi ích kinh tế trước mắt mà còn nâng cao hình ảnh, trở thành “giấy thông hành xanh” giúp doanh nghiệp khẳng định vị thế trong chuỗi cung ứng.

Cần thêm “cú hích” toàn diện

Rõ ràng, việc áp dụng các giải pháp tiết kiệm năng lượng đã bước đầu mang lại những hiệu quả rõ rệt. Tuy nhiên, để mở rộng và nhân rộng những mô hình sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả trong doanh nghiệp, hành lang pháp lý và cơ chế hỗ trợ đóng vai trò quyết định. 

Ông Cù Huy Quang – Trưởng phòng Hiệu quả năng lượng và Chuyển đổi xanh, Cục Đổi mới sáng tạo, Chuyển đổi xanh và Khuyến công cho biết Quốc hội đã thông qua Luật sửa đổi, bổ sung Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả (Luật số 77/2025/QH15), có hiệu lực từ 1/1/2026. Luật bổ sung nhiều quy định quan trọng, trong đó có yêu cầu các doanh nghiệp trọng điểm phải kiểm toán năng lượng định kỳ, xây dựng kế hoạch sử dụng năng lượng tiết kiệm, áp dụng tiêu chuẩn quản lý năng lượng ISO 50001. Luật cũng mở đường cho sự phát triển của mô hình công ty dịch vụ năng lượng (ESCO), cho phép doanh nghiệp triển khai giải pháp tiết kiệm mà không cần vốn đầu tư ban đầu, chi phí được hoàn trả dần từ phần tiết kiệm đạt được.

Ông Cù Huy Quang – Trưởng phòng Hiệu quả năng lượng và Chuyển đổi xanh, Cục Đổi mới sáng tạo, Chuyển đổi xanh và Khuyến công chia sẻ tại Tọa đàm

Cùng với đó, Bộ Công Thương đang xúc tiến thành lập Quỹ thúc đẩy sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, dự kiến hoạt động từ năm 2027. Quỹ này sẽ hỗ trợ doanh nghiệp, đặc biệt là khối nhỏ và vừa, tiếp cận nguồn vốn ưu đãi để đổi mới công nghệ. Tuy vậy, theo ông Quang, nguồn vốn xanh hiện chưa thực sự trở thành kênh quen thuộc để doanh nghiệp tìm đến. Nhiều doanh nghiệp chưa có khả năng xây dựng hồ sơ chứng minh hiệu quả đầu tư, dẫn tới khó tiếp cận tín dụng. Do đó, ngoài hành lang pháp lý, cần có thêm cơ chế hỗ trợ kỹ thuật và tư vấn tài chính để doanh nghiệp mạnh dạn hơn trong đầu tư.

Với vai trò là đơn vị nòng cốt trong việc thực thi các định hướng chính sách của Bộ Công Thương, ngành điện đang chuyển vai trò từ nhà cung cấp sang đối tác đồng hành cùng doanh nghiệp. Ông Phạm Viết Thạch – Phó Trưởng ban Môi trường và Phát triển bền vững, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) cho biết EVN đã lắp đặt hơn 31 triệu công tơ, trong đó 95% là công tơ điện tử và gần 30 triệu công tơ kết nối đo xa, giúp doanh nghiệp theo dõi chi tiết biểu đồ phụ tải, kiểm soát chi phí và nhận cảnh báo tiêu thụ bất thường.

Bên cạnh đó, EVN hiện đang phát triển nền tảng sudungdien.evn.com.vn, cho phép doanh nghiệp giám sát năng lượng trực tuyến và trong tương lai sẽ tích hợp với hệ thống quản lý năng lượng của doanh nghiệp để cung cấp báo cáo phân tích chuyên sâu, dự báo phụ tải, từ đó tối ưu hóa vận hành. 

EVN chủ động các giải pháp để đồng hành cùng doanh nghiệp trong giảm tiêu thụ điện 

Từ góc nhìn của hiệp hội ngành hàng, ông Nguyễn Vân – Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp Công nghiệp hỗ trợ Hà Nội (HANSIBA) cho biết nhiều doanh nghiệp hội viên chi trả hàng tỷ đồng tiền điện mỗi năm, nên nhu cầu tiết kiệm là rất lớn. Tuy nhiên, khó khăn lớn nhất hiện nay là tiếp cận vốn tín dụng xanh. Các ngân hàng thương mại thường yêu cầu hồ sơ chứng minh hiệu quả đầu tư, trong khi doanh nghiệp thiếu công cụ kỹ thuật để minh chứng. “Hiệp hội kỳ vọng sẽ phối hợp với các cơ quan để xây dựng bộ tiêu chí chuẩn giúp doanh nghiệp dễ dàng chứng minh hiệu quả tiết kiệm, qua đó tiếp cận vốn thuận lợi hơn” ông Vân chia sẻ.

Riêng đối với các khu công nghiệp, Ban Quản lý các KCN Hà Nội đang thúc đẩy mô hình khu công nghiệp sinh thái, nơi doanh nghiệp liên kết tái sử dụng phụ phẩm, chia sẻ hạ tầng và tối ưu chuỗi năng lượng. Thực tiễn cho thấy, mô hình này giúp giảm 10-15% chi phí điện năng cho doanh nghiệp, một con số đáng kể có thể nhân rộng ra nhiều địa phương.

Bên cạnh các giải pháp về chính sách, tài chính hay hạ tầng, một yếu tố nền tảng khác được các diễn giả nhấn mạnh tại tọa đàm là vai trò của truyền thông. Bởi nếu thiếu truyền thông, những chủ trương đúng đắn và công nghệ hiện đại cũng khó có thể đi sâu vào thực tiễn sản xuất. Thực tế cho thấy Bộ Công Thương đã dành tới 25% ngân sách Chương trình quốc gia về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả cho các hoạt động tuyên truyền, tập huấn và nâng cao nhận thức. EVN cũng coi mỗi cán bộ ngành điện là một “tuyên truyền viên xanh”, vừa triển khai giải pháp kỹ thuật, vừa trực tiếp lan tỏa thông điệp tiết kiệm điện đến cộng đồng doanh nghiệp và người dân.

Theo ông Trần Anh Tuấn, quan trọng hơn cả là làm cho truyền thông trở thành một phần văn hóa trong doanh nghiệp. Khi được tiếp cận các ví dụ cụ thể và thấy rõ lợi ích, doanh nghiệp sẽ chủ động chuyển từ nhận thức sang hành động, biến tiết kiệm năng lượng thành thói quen trong sản xuất. Một khi điều này trở thành phản xạ tự nhiên, hiệu quả tiết kiệm mới thực sự bền vững và có sức lan tỏa rộng rãi.

Nhìn tổng thể, doanh nghiệp Việt Nam đã đạt được những bước tiến quan trọng trong tiết kiệm năng lượng, từ những giải pháp kỹ thuật cụ thể đến việc nâng cao nhận thức quản lý. Song để tiến xa hơn, cần một cú hích đồng bộ từ hành lang pháp lý vững chắc, nguồn vốn ưu đãi, hạ tầng hiện đại, hệ sinh thái tư vấn chuyên nghiệp đến truyền thông mạnh mẽ. Nếu các yếu tố này được triển khai đồng bộ, tiết kiệm năng lượng sẽ không chỉ dừng lại ở khẩu hiệu mà trở thành động lực cốt lõi giúp doanh nghiệp nâng cao năng lực cạnh tranh, đồng thời góp phần quan trọng hiện thực hóa mục tiêu phát triển kinh tế xanh và cam kết Netzero vào năm 2050 của Việt Nam.