Phân tích tình hình sử dụng năng lượng tại Việt Nam cho thấy, tỷ lệ tiêu thụ năng lượng trong lĩnh vực công nghiệp chiếm tới hơn 47% tổng tiêu thụ năng lượng toàn quốc với tiềm năng tiết kiệm lên tới 35%. Do đó, sử dụng năng lượng xanh, sạch, tiết kiệm và hiệu quả là ưu tiên hàng đầu trong việc phát triển nền công nghiệp bền vững tại Việt Nam.

Đứng trước những vấn đề nhức nhối về năng lượng và an ninh năng lượng, bắt đầu từ năm 2016, Chính phủ Việt Nam đã đưa ra các tiêu chí đánh giá “doanh nghiệp xanh” với các yêu cầu khắt khe về việc sử dụng năng lượng hiệu quả và ứng dụng năng lượng xanh trong sản xuất nhằm tối ưu hóa nhu cầu sử dụng điện và giảm lượng phát thải CO₂. Theo đó, cốt lõi của việc sử dụng năng lượng hiệu quả là việc phối hợp giữa 3 phương pháp: Đổi mới công nghệ; quản lý năng lượng và nâng cao nhận thức của cán bộ công nhân viên (CBCNV).

Để tiết kiệm năng lượng, doanh nghiệp cần kết hợp với việc áp dụng tự động hóa quá trình sản xuất, ứng dụng các công nghệ và thiết bị hiện đại trong sản xuất nhằm tối ưu hóa hiệu quả sử dụng năng lượng, giảm lượng phát thải CO₂. Một số công nghệ điển hình đem đến khả năng tiết kiệm năng lượng đã được chứng minh hiệu quả như: Thay thế các thiết bị công nghệ lạc hậu tốn nhiều điện năng bằng các thiết bị mới hiện đại hơn và tiêu thụ ít điện năng hơn, ứng dụng công nghệ tự động hóa trong sản xuất.

Lắp đặt các thiết bị điện và cơ khí hiệu suất cao, bao gồm các động cơ, hệ thống chiếu sáng, máy bơm, các thiết bị nhiệt và thông gió. Sử dụng năng lượng tái tạo để tiết kiệm điện hoặc nhiên liệu trong các doanh nghiệp công nghiệp (điện năng lượng mặt trời, năng lượng gió, hệ thống đồng phát, hệ thống đun nước nóng bằng năng lượng mặt trời…)

Ngoài ra, ứng dụng biến tần điều khiển tốc độ cho các động cơ trong nhà máy theo yêu cầu thực tế: đây là phương pháp đã được chứng minh khả năng tiết kiệm năng lượng hiệu quả trong rất nhiều ứng dụng khác nhau như: máy nén khí, quạt lò hơi, máy nghiền, bơm… Ngoài hiệu quả tiết kiệm điện, sử dụng biến tần còn giúp khởi động mềm cho động cơ, bảo vệ động cơ, tránh sụt áp và giảm hư hỏng cho hệ thống cơ khí. Đồng thời, áp dụng các công nghệ giúp đo đếm, phân tích, theo dõi và cảnh báo khi có sự cố gây rò rỉ hoặc hao tổn năng lượng, giúp nhà máy dễ dàng quản lý việc sử dụng điện.

Công ty cổ phần Hợp Thịnh Viglacera, Nhà máy gạch Hợp Thịnh (Vĩnh Phúc) là một điển hình trong việc áp dụng các giải pháp tiết kiệm năng lượng nhằm giảm giá thành sản phẩm và tăng sức cạnh tranh. Các giải pháp được Nhà máy áp dụng mang lại hiệu quả bao gồm: quản lý nội vi, tận dụng ánh sáng tự nhiên và sử dụng bóng đèn hiệu năng cao, lắp biến tần cho quạt khói hoặc quạt sấy, thay thế tụ bù công suất phản kháng…

Theo đó, biện pháp quản lý nội vi sẽ tiết kiệm được khoảng 1% năng lượng than do việc cấp nguyên liệu than. Việc phơi gạch trước khi nung sẽ giúp khô hơn, tiết kiệm nguyên liệu cho việc nung. Tiết giảm 1,5% điện sử dụng của nhà máy bằng cách do giảm các động cơ có công suất lớn chạy không tải, tắt các điện sáng khi không cần thiết tại bộ phận lò nung, khu tạo hình. Ngoài ra, việc tận dụng ánh sáng tự nhiên và sử dụng bóng đèn có hiệu năng cao giúp Công ty tiết kiệm được tổng số tiền là 40 triệu đồng/năm.

Bên cạnh đó, Công ty còn lắp đặt các bộ biến tần cho các động cơ mang lại hiệu quả lớn. Khi áp dụng công nghệ biến tần cho các quạt hút khói hoặc quạt hút cho hầm sấy, lượng điện tiết kiệm mỗi năm là 70kW. Tổng số tiền tiết kiệm được khi thực hiện dự án là gần 70 triệu đồng/năm trong khi số vốn đầu tư ban đầu chỉ 118 triệu đồng. Đồng thời, khi áp dụng giải pháp thay thế tụ bù công suất phản kháng, lượng điện tiết kiệm mỗi năm là 360.000 kWh. Tổng số tiền tiết kiệm được khi thực hiện dự án là 360 triệu đồng/năm trong khi số vốn đầu tư ban đầu chỉ 190 triệu đồng.

Theo chuyên gia năng suất, áp dụng và duy trì hệ thống quản lý năng lượng theo tiêu chuẩn ISO 50001:2011 được coi là giải pháp hữu hiệu cho vấn đề quản lý năng lượng tại doanh nghiệp. Tiêu chuẩn này đưa ra mô hình về một hệ thống quản lý năng lượng cùng các hướng dẫn sử dụng giúp doanh nghiệp có những giải pháp hữu hiệu nhằm kiểm soát việc sử dụng năng lượng, đồng thời đảm bảo các nguồn năng lượng được sử dụng một cách hợp lý và hiệu quả.

ISO 50001 dựa trên mô hình hệ thống quản lý cải tiến liên tục, được sử dụng cho các tiêu chuẩn nổi tiếng khác như ISO 9001 hoặc ISO 14001. Điều này giúp các tổ chức dễ dàng tích hợp quản lý năng lượng vào nỗ lực chung của họ để cải thiện chất lượng và quản lý môi trường. 

ISO 50001 cung cấp khuôn khổ yêu cầu cho các tổ chức để: Xây dựng chính sách sử dụng năng lượng hiệu quả hơn; Xác định các mục tiêu để đáp ứng chính sách; Sử dụng dữ liệu để hiểu rõ hơn và đưa ra quyết định về việc sử dụng năng lượng; Đo lường kết quả; Xem lại chính sách hoạt động tốt như thế nào và liên tục cải tiến quản lý năng lượng.

Việc áp dụng tiêu chuẩn ISO 50001 còn  giúp doanh nghiệp tuân thủ các quy định của Luật sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả. Chủ động kiểm soát chi phí năng lượng, giảm tác động khi giá năng lượng tăng; Có cơ sở dữ liệu ghi chép lại mức tiết kiệm để sử dụng trong nội bộ doanh nghiệp và trình các cơ quan quản lý nhà nước theo luật định. Đặc biệt, tạo hình ảnh doanh nghiệp sản xuất xanh, sạch đối với công chúng, các đối tác kinh doanh, khách hàng và các nhà nhập khẩu.

Điển hình cho việc áp dụng mô hình quản lý năng lượng theo tiêu chuẩn ISO 50001 phải kể đến Công ty TNHH đầu tư ứng dụng sản xuất bao bì Việt (VIPACO) là một trong những doanh nghiệp sử dụng năng lượng trọng điểm ngành nhựa. Lãnh đạo công ty đã sớm nhận thức được tầm quan trọng của việc phải sử dụng năng lượng tiết kiệm và đã hoàn tất các yêu cầu để đạt được chứng nhận theo tiêu chuẩn ISO 50001: 2011. Đầu tư cho những thiết bị có hiệu suất cao là một trong những giải pháp lớn đã được công ty áp dụng hướng tới việc sử dụng năng lượng hiệu quả.

Do đặc thù của ngành bao bì, các thiết bị sản xuất chính của VIPACO luôn phải được gia nhiệt khi vận hành. Ngoài việc thu hồi nhiệt dư cung cấp cho công đoạn sau thì việc bố trí không gian làm việc của các phân xưởng cũng được tính toán khoa học để giảm thiểu hao phí năng lượng. Thiết bị sinh nhiệt được đặt sát phía ngoài, khí nóng sau khi tận dụng hết sẽ được quạt hút ra. Ở phía trung tâm phân xưởng, có hệ thống quạt đẩy không khí tươi bổ sung làm mát. Chính nhờ bố trí sản xuất hợp lý cùng với hệ thống lấy sáng và thông gió tự nhiên nên không khí trong phân xưởng của VIPACO luôn có sự đối lưu tốt, đảm bảo môi trường làm việc của công nhân, không làm tăng thêm chi phí nhiên liệu.

Theo lãnh đạo công ty cho biết: “Năm 2019 là năm đầu tiên chúng tôi đưa hệ thống 50001:2011 vào áp dụng, tuy còn rất nhiều khó khăn trong quá trình triển khai thực hiện nhưng chúng tôi đã tiết kiệm được 6,3% năng lượng cho cả năm”.

Thói quen sử dụng điện lãng phí là một trong những nguyên nhân cốt lõi khiến các doanh nghiệp áp dụng các biện pháp tiết kiệm không hiệu quả. Vì thế, để cải thiện tình trạng này, các doanh nghiệp nên lập ủy ban giám sát để hướng dẫn, đốc thúc, theo dõi và truyền thông liên tục nhằm tăng ý thức tiết kiệm năng lượng cho nhân công.

Đồng thời, tổ chức các cuộc thi và khen thưởng cho những cá nhân, tập thể sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả nhất. Cùng với đó, áp dụng các biện pháp xử phạt cụ thể khi bắt gặp các trường hợp vi phạm. Điều này sẽ giúp các doanh nghiệp kiểm soát và giảm lãng phí năng lượng một cách đáng kể.

Tiết kiệm năng lượng không chỉ mang lại nhiều lợi ích cho doanh nghiệp, mà còn góp phần giúp ngành điện lực chống quá tải, giảm bớt áp lực cho hệ thống lưới điện quốc gia. Tuy nhiên, tiết kiệm năng lượng là một bài toán lâu dài đòi hỏi các doanh nghiệp phải có tầm nhìn dài hạn và phải áp dụng đồng bộ, linh hoạt các giải pháp phù hợp với mô hình doanh nghiệp của mình để thu được những kết quả cao nhất.