Phương tiện giao thông cơ giới đường bộ mà chủ yếu là xe ô tô, xe mô tô, xe gắn máy tiêu thụ khoảng 70% lượng xăng/dầu trong cả nước là một trong những nguồn chính phát thải khí như: ôxit cácbon (CO), các hyđrô cácbon (HC), các ôxít nitơ NOx, bụi thải (PM) và các độc tố có trong nhiên liệu như benzen... gây ô nhiễm không khí đô thị, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe của người dân; đồng thời góp phần khoảng 22,6% khí CO₂ gây hiệu ứng nhà kính.

Sử dụng nhiên liệu tiết kiệm, hiệu quả là một trong những biện pháp giảm phát thải khí gây ô nhiễm, khí nhà kính và hiện đang là mục tiêu ưu tiên tại nhiều quốc gia. Trên thế giới, nhiều nước đã, đang tích cực triển khai việc sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả đối với xe cơ giới thông qua các chương trình như: dán nhãn năng lượng, quy định mức tiêu thụ năng lượng tối thiểu, đánh thuế nhiên liệu, lái xe sinh thái, chương trình bảo dưỡng xe…vv. Chương trình dãn nhãn năng lượng đã được thực hiện ở nhiều quốc gia như: Châu Âu (EU), Mỹ, Australia, Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc, Ấn Độ; ở khu vực Đông Nam Á có Singapore, Thái Lan, Đài Loan... 

Tại Việt Nam, thực hiện Luật sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, ngày 12/09/2011 Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 51/2011/QD-TTg quy định danh mục phương tiện, thiết bị phải dán nhãn năng lượng, áp dụng mức hiệu suất năng lượng tối thiểu và lộ trình thực hiện, theo đó từ 01/01/2015 xe ô tô loại từ 07 chỗ ngồi trở xuống sản xuất, lắp ráp và nhập khẩu mới thuộc đối tượng phải dán nhãn năng lượng. Ngay khi Quyết định nêu trên được ban hành, hầu hết các doanh nghiệp sản xuất, lắp ráp và nhập khẩu ô tô đều hưởng ứng; một số doanh nghiệp có lợi thế đã thực hiện dãn nhãn năng lượng từ trước 01/01/2015 (thời gian khuyến khích áp dụng). 

Bằng việc dán nhãn năng lượng cho xe cơ giới, các loại xe khi đưa ra thị trường để bán, doanh nghiệp sẽ phải thông tin một cách minh bạch và có căn cứ về mức tiêu thụ nhiên liệu của xe; mức tiêu thụ nhiên liệu này sẽ được ghi trên nhãn năng lượng dán trên xe. Thông qua nhãn năng lượng dán trên xe người tiêu dùng có căn cứ để lựa chọn phương tiện có mức tiêu hao nhiên liệu phù hợp; các nhà sản xuất, kinh doanh xe cũng lấy mức tiêu thụ nhiên liệu của xe là một trong những công cụ cạnh tranh trên thị trường. Kết quả là người tiêu dùng tiếp cận, lựa chọn được cho mình phương tiện có mức tiêu hao nhiên liệu thấp; doanh nghiệp sản xuất ô tô quảng bá được hình ảnh doanh nghiệp thông qua nhãn năng lượng; về mặt xã hội việc dán nhãn năng lượng sẽ góp phần giảm tổng mức tiêu thụ nhiên liệu thông qua hoạt động của các phương tiện giao thông, giảm phát thải khí nhà kính, giảm ô nhiễm môi trường.

Đến nay khi ra đường ta dễ dàng nhìn thấy các xe ô tô con mới vẫn còn nhãn năng lượng được dán trên xe (như hình 1). Nhãn này tồn tại từ lúc doanh nghiệp sản xuất, lắp ráp và nhập khẩu ô tô đưa xe ra thị trường để bán, mà người sử dụng vẫn không bóc đi, lưu lại như là một thông tin kỹ thuật của xe.

Để người tiêu dùng có thêm thông tin trong quá trình lựa chọn phương tiện tiết kiệm nhiên liệu, từ 01/01/2015 Cục Đăng kiểm Việt Nam đã đăng thông tin về mức tiêu thụ nhiên liệu của các loại xe thuộc đối tượng phải dán nhãn trên trang thông tin điện tử của Cục Đăng kiểm Việt Nam (mục tra cứu thông tin về mức tiêu thụ nhiên liệu xe cơ giới). Cũng cần biết rằng, khi xe ô tô đã được bàn giao tới người tiêu dùng thì sứ mệnh của nhãn năng lượng đã hoàn thành và người tiêu dùng giữ lại hay loại bỏ nhãn mà không phải chịu sự kiểm tra, kiểm soát nào.

Bên cạnh những lợi ích mang lại là giúp người tiêu dùng lựa chọn phương tiện ít tiêu hao nhiên liệu đem lại hiệu quả kinh tế trong quá trình sử dụng; việc dán nhãn năng lượng còn thúc đẩy các nhà sản xuất, lắp ráp ô tô cải tiến công nghệ, nâng cao chất lượng sản phẩm nhằm cải thiện mức tiêu thụ nhiên liệu và coi đó là một lợi thế cạnh tranh của sản phẩm. Thực tế đã chứng minh, trong 03 năm triển khai chương trình (từ năm 2015 - 2017), mức tiêu thụ nhiên liệu của xe ô tô con loại từ 07 chỗ trở xuống đã có những cải thiện như minh họa tại hình 2 dưới đây.

Với những lợi ích thiết thực mà Chương trình dán nhãn năng lượng mang lại, Việt Nam tiếp tục mở rộng đối tượng phải dán nhãn. Theo đó, tại Quyết định số 04/2017/QĐ-TTg ngày 09/3/2017 của Thủ tướng Chính phủ quy định danh mục phương tiện, thiết bị phải dán nhãn năng lượng, áp dụng mức hiệu suất năng lượng tối thiểu và lộ trình thực hiện; trong đó, xe mô tô, xe gắn máy phải thực hiện dán nhãn năng lượng bắt buộc từ ngày 01/01/2020 (thời gian khuyến khích áp dụng đến 31/12/2019). 

Với Quyết định nêu trên, Nhà nước khuyến khích các doanh nghiệp sản xuất, lắp ráp và nhập khẩu xe mô tô, xe gắn máy thực hiện dán nhãn năng lượng đến hết 31/12/2019; từ ngày 01/01/2020, xe mô tô, xe gắn máy sản xuất, lắp ráp và nhập khẩu mới trước khi đưa ra thị trường thuộc đối tượng bắt buộc phải dán nhãn năng lượng.

Cũng cần lưu ý rằng, đối tượng dán nhãn năng lượng là các xe mô tô, xe gắn máy mới (hiểu đơn giản là xe chưa có biển số) chứ không phải hơn 40 triệu xe đang lưu hành (đã được cấp biển số). Người tiêu dùng được hưởng lợi do họ có thêm thông tin để lựa chọn dòng xe tiết kiệm nhiên liệu trước khi quyết định mua xe mới mà không phải trả bất kỳ chi phí nào; nhãn năng lượng không phải là giấy tờ phục vụ công tác đăng ký xe cũng như các thủ tục khác. Cũng như việc dán nhãn năng lượng đối với ô tô trước đây, để tạo điều kiện cho các doanh nghiệp tận dụng lợi thế về mức tiêu thụ nhiên liệu, tự nguyện dán nhãn năng lượng trước 01/01/2020, Bộ Giao thông vận tải đang dự thảo Thông tư hướng dẫn việc dán nhãn năng lượng đối với xe mô tô, xe gắn máy sản xuất, lắp ráp và nhập khẩu mới; dự kiến Thông tư sẽ được lấy ý kiến rộng rãi và ban hành trong năm 2018.

Với mong muốn cung cấp thêm thông tin để Quý độc giả năm rõ hơn quy định về dán nhãn năng lượng đối với phương tiện giao thông cơ giới đường bộ; tác giả hy vọng bài viết này sẽ hữu ích đối với người tiêu dùng trong việc quan tâm, lựa chọn phương tiện ít tiêu tốn nhiên liệu đem lại hiệu quả cho bản thân và xã hội.