Trong những năm gần đây, Chính phủ Việt Nam ngày càng quan tâm hơn tới việc sử dụng năng lượng hiệu quả. Điều này đã tạo ra những chuyển biến tích cực, nhưng hiệu quả sử dụng năng lượng nói chung của nền kinh tế vẫn còn thấp so với các nước trong khu vực. Do đó, việc nâng cao hiệu quả sử dụng năng lượng là rất cấp thiết để tăng tính cạnh tranh và tăng hiệu quả của nền kinh tế

Hiện nay, ngành Xây dựng và sự vận hành các công trình có tác động không nhỏ vào hiệu quả sử dụng năng lượng quốc gia. Sự vận hành các toà nhà chiếm khoảng 35-40% tổng sản lượng điện tiêu dùng trên cả nước. Theo số liệu thống kê, khảo sát do Bộ Công Thương công bố, có khoảng 20- 25% năng lượng sử dụng lãng phí trong các toà nhà, đồng nghĩa rằng lãng phí khoảng 20% của 35 – 40% tổng lượng điện, tức là hơn gấp đôi sản lượng năng lượng tái tạo tính tới cuối năm 2020.

Tại các nước phát triển, vấn đề sử dụng năng lượng hiệu quả liên quan tới an ninh năng lượng đã được nhìn nhận từ rất sớm. Họ chủ động đưa ra luật và các quy định bắt buộc về thiết kế để đảm bảo sử dụng năng lượng hiệu quả, thông qua các quy chuẩn, tiêu chuẩn. Các yêu cầu này là bắt buộc phải có khi đệ trình hồ sơ cấp phép xây dựng.

Sau đó, xu hướng công trình xanh ra đời mang tính tự nguyện, nhưng bản chất việc tuân thủ các yêu cầu tối thiểu về năng lượng vẫn được lồng ghép vào trong các hệ thống đánh giá công trình xanh. Do đó, việc tuân thủ quy chuẩn về tiết kiệm năng lượng vẫn là bắt buộc, còn đạt chứng chỉ xanh hay không chỉ là tự nguyện.

Hiểu một cách đơn giản, các hệ thống chứng chỉ xanh đều có sự tham khảo tới các tiêu chuẩn, quy chuẩn ngành khác, đặc biệt là các yêu cầu về thiết kế HVAC (sưởi, điều hoà thông gió), tiện nghi nhiệt, chiếu sáng, năng lượng…

Công trình xanh sẽ yêu cầu tuân thủ các yêu cầu trên theo dạng vượt lên trên yêu cầu tối thiểu 3-10% là yêu cầu tiên quyết. Nếu không thể đạt các yêu cầu này thì công trình đó sẽ không được cấp chứng chỉ mà không cần xét tiêu chí khác.

Tại Việt Nam, Chính phủ đã có quy định sử dụng năng lượng hiệu quả từ năm 2005 khi ban hành Quy chuẩn QCXDVN09:2005 về các công trình xây dựng sử dụng năng lượng có hiệu quả. Sau này, Bộ Xây dựng có điều chỉnh, bổ sung một số quy định trong QCVN 09:2013 và QCVN 09:2017.

Nhưng trong thực tế, quy chuẩn này chỉ được sử dụng như một tiêu chuẩn tự nguyện. Sự thẩm tra hồ sơ thiết kế và nghiệm thu sau xây dựng dành riêng cho QCVN 09 hầu như không tồn tại. Chính vì thế, Việt Nam sẽ còn rất nhiều việc phải làm để có thể tiến đến trung hòa carbon vào năm 2050 như cam kết của Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính tại Hội nghị thượng đỉnh về biến đổi khí hậu COP 26 diễn ra vào cuối năm ngoái.

Theo ý kiến của Ths.KTS Trần Thành Vũ, Viện trưởng Viện Nghiên cứu định cư và Năng lượng bền vững (ISSER), để có thể giảm sử dụng năng lượng và tiến đến mục tiêu trung hòa carbon trong ngành Xây dựng, cần có sự tham gia của nhiều yếu tố.

Trong đó, khoa học công nghệ sẽ đóng vai trò chìa khoá. Chính sách có vai trò thúc đẩy, cả tự nguyện và bắt buộc. Các ưu đãi tài chính xanh, ưu đãi thuế phí từ ngân hàng, Bộ Tài chính đóng vai trò chất xúc tác. Các ưu đãi mật độ xây dựng, chiều cao công trình, thủ tục từ Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Xây dựng đóng vai trò thúc đẩy sự phát triển công trình hiệu quả năng lượng.

Một yếu tố nữa cũng rất quan trọng là sự hỗ trợ từ quốc tế, cả về tài chính và công nghệ. Tuy nhiên, Ths.KTS Trần Thành Vũ cũng lưu ý chúng ta không nên quá phụ thuộc vào các yếu tố bên ngoài. Học tập kinh nghiệm và tiếp thu công nghệ là rất cần thiết, nhưng điều quan trọng hơn cả là chúng ta phải tiếp nhận và tự chủ kỹ thuật, công nghệ, quản lý để củng cố và phát huy nội lực ngay cả khi đã mất đi sự hỗ trợ từ quốc tế.

Đặc biệt, Việt Nam đang thiếu trầm trọng nhân lực để thực hiện các dự án tiết kiệm năng lượng. Hầu hết các kỹ thuật tính toán, thiết kế mới được cập nhật từ những năm 1970 đến nay trên thế giới rất ít được giới thiệu, đào tạo tại Việt Nam, đặc biệt là tính toán dự báo sử dụng năng lượng công trình. Chính vì thế, các kiến trúc sư Việt Nam cần phải nhanh chóng hội nhập để tiếp thu thi thức trong lĩnh vực này.

Theo đánh giá của Ths.KTS Trần Thành Vũ, mặt bằng thiết kế tại nước ta nói chung còn thấp. Công trình có thể đẹp, nhưng các yêu cầu về phát triển bền vững như tiện nghi nhiệt, chiếu sáng tự nhiên, chất lượng chiếu sáng, phát thải carbon, sử dụng năng lượng hiệu quả… vẫn chưa được quan tâm đầy đủ.

Các công việc này cần được giải quyết trong tổng hoà của bài toán thiết kế. Và để đáp ứng được điều này, vai trò của các kỹ sư và nhân sự kỹ thuật tham gia thiết kế là rất quan trọng. Do đó, đội ngũ KTS, kỹ sư cần phải bổ sung các kiến thức thiết kế mới, sử dụng thành thạo các công cụ thiết kế. Đây sẽ là yêu cầu bắt buộc để đáp ứng các nhu cầu mới về phát triển bền vững, tiện nghi con người, tiết kiệm năng lượng, tối ưu chi phí đầu tư…

Nói tóm lại, ngành Xây dựng sẽ có 4 trụ cột quan trọng để thúc đẩy tiết kiệm năng lượng, phát triển bền vững và đảm bảo cam kết giảm phát thải, đó là chính sách, con người, nhà đầu tư và kỹ thuật (vật liệu, thiết bị, công nghệ…).

Việc phát triển song hành 4 yếu tố này sẽ góp phần đưa ngành Xây dựng về đúng với con đường cần đi của nó: Xanh hơn, bền vững hơn và hiệu quả hơn.